شهر باستانی گور | فیروزآباد قدیم
درباره شهر باستانی گور | فیروزآباد قدیم:
شهر گور یا اردشیرخوره یا فیروزآباد قدیم محلی باستانی است.
شهر گور در اوایل قرن ۳ میلادی به دستور اردشیر بابکان ساخته شد.
شهر گور در زمان آبادانی خود، مرکز بخشی از ایالت فارس به نام کوره اردشیرخورّه بود.
طرح و الگوی شهر گور دایرهای شکل به قطر ۲ کیلومتر و دارای ۴ دروازه اصلی بوده است و بناهای حکومتی و محل اقامت درباریان در آن قرار داشته است.
شهر گور اولین شهر دایرهای شکل در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایرهای شکل در جهان نیز محسوب میشود.
شهر باستانی گور اکنون متروک مانده است و شهر کنونی فیروزآباد در ۳ کیلومتری آن قرار دارد.
برخی مورخان قدیم پیشینه شهر گور را به دوران هخامنشیان میرسانند و معتقدند گور شهری بزرگ با حصاری محکم بود؛ بطوریکه اسکندر مقدونی هر چه کرد نتوانست آن را بگشاید. پس دستور داد مسیر رودخانهای را به سمت شهر گور بگردانند و شهر گور را در آب غرق کنند. بعدها اردشیر که تازه بر اردوان اشکانی شوریده بود، عهد کرد که در صورت پیروزی در این محل، شهر تازهای بنا کند. او پس از نشستن بر تخت پادشاهی با کمک مهندسان کوههای اطراف جلگه را برید و آب را از آن طریق خارج کرد. سپس بر زمین خشک شهر جدید گور را ساخت و آنجا را تختگاه خود قرار داد.
برخی مورخان دیگر معتقدند اردشیر بابکان بنای شهر گور را در حدود سال ۲۲۴ میلادی و به نشانه قدرتنمایی در برابر آخرین شاه اشکانی آغاز کرده است. به هر حال؛ اردشیر ساسانی نام رسمی شهر تازهبنیاد خود را اردشیرخورّه به معنی فر اردشیر گذاشت (فرّ یا فَرّه، مفهومی در اساطیر ایرانی است. فر موهبت یا فروغی ایزدی محسوب می شده است که شخص با انجام خویشکاریهای خود و رسیدن به درجهای از کمال به دست میآورد).
شهر گور آخرین پایگاه یزدگرد سوم ساسانی در فارس بود که در سال ۲۹ هجری قمری توسط سپاه عثمان خلیفه سوم بعد از رحلت پیامبر اسلام درآمد. پس از سقوط شهر گور؛ یزدگرد، فارس را به لشکر عثمان؛ خلیفه سوم بعد از رحلت پیامبر اسلام؛ واگذاشت و از راه کرمان به خراسان گریخت. از آن پس؛ فرماندار گور از طرف والی ایالت یکپارچه بصره اهواز فارس منصوب میشد.
در اوایل دوران اسلامی شاهان آل بویه که شیراز را تختگاه خود کرده بودند به آبادانی شهر گور نیز همت گماشتند. به فرمان عضدالدوله دیلمی، مسجد جامع و بیمارستان مناسبی در شهر ساخته شد. همچنین ابومنصور بهرام بن مافنه وزیر خوشنام ابوکالیجار دیلمی در این شهر کتابخانه بزرگی را به نام دارالعلم با ۱۹ هزار جلد کتاب نفیس وقف کرد که تنها ۴ هزار جلد آن به خط ابوعلی و ابوعبدالله بن مقله بود.
اعراب حاکم بر ایران گور را جور تلفظ میکردند. مورخان قدیم این واژه را دشت، پشته یا گودال معنی کردهاند. معمولاً رواج نام فیروزآباد را از قرن ۴ هجری به بعد میدانند. مشهور است، عضدالدوله دیلمی که اغلب در شهر گور اقامت داشت و نام گور را خوشیمن نمیدانست، آن را به فیروزآباد تغییر داد و حکم کرد که هر کس این شهر و شهرستان را گور بگوید مجازات شود.
گور یا فیروزآباد باستانی در قرن ۷ یا ۸ هجری قمری به دلایل نامعلوم رو به ویرانی گذاشت و خالی از سکنه شد و بجای آن بیرونِ باروی شهر قدیم، روستایی سربرآورد که تا دوره قاجاری به نام ده کوشک معروف بود. شهر کنونی فیروزآباد حاصل گسترش همان روستاست.
مهمترین آثار درون شهر گو باستان عبارتند از:
- منار میلو یا طربال (ستونی ۴ گوش از جنس سنگ خارا و ملاط گچ است که درست در کانون هندسی دایره شهر قرار دارد. امروزه بلندی آن ۳۳ متر و هر ضلع قاعده آن ۱۱ متر است. کاربری منار میلو معلوم نیست)،
- تختنشین یا گنبد کی رمان (بنایی در ۱۰۰ متری جنوب شرقی منار میلو که اکنون فقط شالودهای از آن باقی مانده است. معمولاً کاربری آن را نیایشگاه یا کاخ فرض میکنند)،
- رصدخانه (سازه خشتی مدوری به قطر ۶۵/۵ متر است که درون آن ۱۲ سکو با نشانههای نجومی وجود دارد و به باور باستانشناسان بقایای رصدخانهای از سدههای نخستین اسلامی است).
مهمترین آثار بیرون شهر گو باستان عبارتند از:
(۱) قلعه دختر،
(۲) آتشکده اردشیر بابکان،
(۳) پل مهرنرسه (پلی در گذرگاه تنگاب، نزدیک نقش تاجستانی اردشیر بود که به دستور مهر نرسه وزیر مقتدر ساسانی ساخته شد. از این پل که در زمان خود بیش از ۵۰ متر درازا، یک دهانه اصلی و چند دهانه فرعی داشته، اکنون یک پایه سنگی بزرگ باقی مانده است)،
(۴) نقش برجسته پیروزی (در این نقشبرجسته اردشیر و پسرش شاپور سوار بر اسب در رزمگاه تصویر شدهاند و اردشیر با ضربه نیزه اردوان شاه را از اسب به زیر میاندازد)، و
(۵)نقش برجسته تاج ستانی اردشیر (تصویری از اردشیر که در حضور درباریان از اهورامزدا دیهیم پادشاهی میگیرد).
آدرس شهر باستانی گور فیروزآباد:
ایران، شیراز، فیروز آباد، ۳ کیلومتری فیروزآباد، شهر باستانی گور