در مورد تاریخ شکل گیری شهر زنجان نظریات مختلفی وجود دارد اما برخی مورخان معتقدند بنیاد شهر زنجان را اردشیر بابکان؛ سرسلسله امپراطوری ساسانیان؛ گذاشته است و نام این شهر شهین بوده است. لغتنامه دهخدا چنین نوشته است که شهین نام شهر زنگان است و زنگان از زندگان به معنی اهل کتاب زند است.

شهر زنجان در سال ۲۴ هجری قمری توسط «براء بن عازب» سردار فرستاده عمر بن خطاب (خلیفه دوم بعد از رحلت پیامبر) فتح شد و چون مقاومت بسیاری توسط مردم شده بود این شهر تخریب شد. آثار آن شهر تا سال ۱۳۰۰در قسمت شمال شرقی شهر کنونی زنجان وجود داشت و به کهن دژ معروف بود.

بعد از تخریب شهر زنجان، شهر جدید در قسمت جنوب غربی شهر اولیه شکل گرفت. شهر جدید زنجان در پاییز سال ۶۲۸ هجری قمری بار دیگر توسط مغول ها تخریب شد و از زندگی ساقط شد. با انتخاب سلطانیه به عنوان پایتخت ایلخانیان (حکومتی که هلاکوخان پسر چنگیزخان مغول در ایران بوجود آورد) زنجان به حالت ویران و متروکه باقی ماند.

بعد از ایلخانان، سلطانیه به سرعت تخریب شد و بار دیگر زنجان رونق گرفت زیرا در مسیر راه های تجاری قرار داشت.

زنجان برای بار سوم در نیمه دوم قرن هشتم هجری قمری با یورش امیر تیمور گورکانی (تیمور لنگ) با خاک یکسان شد و مردمش قتل عام شدند.

زنجان در دوران صفویان بار دیگر تجدید بنا شد و می توان گفت شهر کنونی از این دوره پایه گذاری شد.

در زمان آقا محمدخان قاجار به توسعه خود ادامه داد.

در دوران پهلوی؛ مساحت شهر زنجان توسعه بیشتری پیدا کرد.

اقتصاد زنجان:

مهمترین محصولات صنایع کارخانه ای زنجان عبارتند از:

سرب و روی
شیر پاستوریزه
تولیدات شیمیایی
نساجی
نخ تایر
فراورده های غذایی
ترانسفورماتور (ایران ترانسفو)
سوئیچ های برقی فشار قوی (پارس سوئیچ)
صنایع شیمیایی (گروه صنعتی گلرنگ)
برق و الکترونیک
سیگار و دخانیات
نیروگاه سلطانیه زنجان

جغرافیای زنجان:

زنجان ۱۶۶۳ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

آب و هوای زنجان:

فرهنگ زنجان:

زبان اهالی زنجان در گذشته تاتی پهلوی بوده است اما امروز ترکی آذربایجانی با لهجه زنجانی است و از لحاظ فرهنگی و زبانی شبیه سایر شهرهای آذربایجان نشین ایران است.

زنجانی ها در در مدارس و اماکن عمومی و اداری به زبان فارسی نیز صحبت می کنند.

اکثر اهالی زنجان مسلمان و شیعه مذهب هستند.

حسینیه اعظم زنجان:

حسینیه اعظم زنجان یکی از بزرگترین مراکز مذهبی جهان تشیع است که در روز هشتم محرم هر ساله دسته عزاداری بزرگی را برگزار می کند ک ه قدمتش به دوران قاجار برمی گردد. دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در عربستان سعودی و بزرگترین قربانگاه جهان تشیع محسوب می شود. جمعیت عزاداری در حسینیه اعظم زنجان را بین ۵۰۰ تا ۱,۰۰۰,۰۰۰ نفر تخمین می زنند. این اجتماع به عنوان دهمین میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است.

در حرکت دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان علاوه بر مردم زنجان و منطقه، افراد عالی رتبه کشوری و لشکری و مهمانان خارجی حضور دارند.

همه ساله نذورات این حسینیه بیش از یک میلیارد تومان می شود. احشام زنده و ذبح شده مقابل دسته عزاداری بیشترین نذورات این حسینیه می باشند.

به زنجان لقب پایتخت شور و شعور حسینی داده اند.