کرمانشاه در دوران مختلف اسامی مختلف داشته است: الیپی (دوران کاسی ها)، کامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان (اسامی دوران هخامنشیان)، قرماسین (در دوران خلفای راشدین، امویان، و عباسیان)، کرمانشاهان و کرمانشاه (بعد از دوران عباسیان تا کنون). بعد از انقلاب اسلامی ایران کرمانشاه ابتدا به قهرمانشهر و سپس به باختران تغیر نام داده شد اما به اصرار مردم مجدداً اسم کرمانشاه را بر آن نهادند.

در خصوص نام کرمانشاه نظریه های متفاوتی وجود دارد عده ای نام کرمانشاه را به برخی پادشاهان نسبت می دهند و عده ای دیگر از کارشناسان نام کرمانشاه را به «شهر رعیت ها» و «روستای کردها یا کرمانج ها» نسبت می دهند.

کرمانشاه یکی از مراکز موسیقی کردی و ایرانی است. از سازهای رایج در موسیقی کردی در کرمانشاه می توان به تنبور، دف، شمشال و کمانچه اشاره کرد.

از مشاهیر کرمانشاه می توان به بزرگان زیر اشاره کرد:

میرزا محمدرضا کلهر: از نستعلیق نویسان مهم تاریخ ایران
کیهان کلهر: نوازنده کمانچه
علی اشرف درویشیان: از نویسندگان سرشناس ایران
شامی کرمانشاهی: شاعر کرد زبان
ابوالقاسم لاهوتی: شاعر و فعال سیاسی انقلابی
شهرام ناظری: خواننده سنتی ایران
رشید یاسمی: نویسنده، مورخ، مترجم، شاعر
پوران درخشنده: کارگردان
علی محمد افغانی: نویسنده رمان فارسی
مجتبی شمسی پور: شیمیدان
ابوحنیفه احمد ابن داوود دینوری: گیاه شناس، ستاره شناس، ریاضیدان، و مورخ
یار محمدخان کرمانشاهی: از مبارزان جنبش مشروطه

کرمانشاه یکی از چهار شهر نخست در ایران به لحاظ حاد بودن معضل حاشیه نشینی است. جمعیت حاشیه نشینان در شهر کرمانشاه نزدیک به ۳۷۰,۰۰۰ نفر برآورد می شود.

۵ مرداد به عنوان روز ملی کرمانشاه گهواره تمدن نامگذاری شده است که همزمان با سالگرد عملیات مرصاد می باشد.

نماد شهر کرمانشاه گل نیلوفر و رنگ این گل نیز رنگ نمادین شهر کرمانشاه است. این گل در سرآب نیلوفر در نزدیکی شهر کرمانشاه می روید و به عنوان نمادی از آیین مهر در نقوش طاق بستان نیز مورد استفاده قرار گرفته است. از همین رو ۶ تیر به عنوان روز فرهنگ کرمانشاه و جشن نیلوفر نامگذاری شده است.

سراب نیلوفر کرمانشاه

عراق در شهر کرمانشاه کنسولگری دارد.

رسبورگ آمریکا (دهه ۱۳۵۰)، سیسیل ایتالیا (۲۰۱۰)، غازی عین تاب ترکیه (۲۰۱۰) و اشپلیت کرواسی (۲۰۱۱) در سالهای متفاوتی به عنوان خواهرخوانده شهر کرمانشاه تعین شده اند. در کرمانشاه خیابانی را به نام روسبورگ نیز نامگذاری کرده اند.

سوغاتی های کرمانشاه عبارتند از:

انواع شیرینی: بژی، نان روغنی کرمانشاهی، نان شکری
نان برنجی، کاک، روغن کرمانشاهی و نان خرمایی
صنایع دستی: گلیم، گیوه، جاجیم، موج، انواع آلات موسیقی (دف، تنبور، تار، دیوان، و سه تار) و چرم
غذاها: ترخینه، خورش خلال بادام، دنده کباب کرمانشاهی، سیب پلو، آش عباسعلی و آبگوشت کرمانشاهی، آبگوشت باغی.

اقتصاد کرمانشاه:

مهمترین کارخانه های کرمانشاه عبارتند از:

کارخانه های قند
پالایشگاه کرمانشاه
پالایشگاه نفت آناهیتا
مجتمع پتروشیمی کرمانشاه
کارخانه سیمان غرب
کارخانه سیمان سامان
ککارخانه اسید سیتریک کرمانشاه (تنها کارخانه اسید سیتریک خاورمیانه)

مساحت شهر کرمانشاه:

۹۵ کیلومترمربع

جمعیت کرمانشاه:

حدود ۱,۰۰۰,۰۰۰ (یک میلیون) نفر

موقعیت جغرافیایی کرمانشاه:

شهر کرمانشاه در میانه های رشته کوههای زاگرس واقع شده است و از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به طاق بستان، و از جنوب به سفیدکوه منتهی می شود.

تاریخچه کرمانشاه:

منطقه کرمانشاه جزء اولین سکونتگاه های تاریخ بشر بوده است و آثاری از عصر پارینه سنگی (۳,۳۰۰,۰۰۰ تا ۸,۵۰۰ سال قبل از میلاد) از مناطق اطراف کرمانشاه کشف شده است اما برخی کارشناسان قدمت تاریخی کرمانشاه را بین ۸,۰۰۰ تا ۱۲,۰۰۰ سال برآورد می کنند و معتقدند منطقه کرمانشاه به علت داشتن غارها و شرایط جغرافیایی امن همواره برای سکونت بشر مورد استفاده قرار گرفته است.

کرمانشاه دروازه ورودی آسیا محسوب می شده است زیرا در کوریدور ارتباطی بین النهرین و فلات ایران، چین و هندوستان قرار داشته است. این راه ارتباطی را «راه شاهی» می گفتند.

در دوران اشکانیان سرزمین کرمانشاه به دو ایالت کادینا (کرند) و کامبادنه (کرمانشاه) تقسیم شده بود.

کرمانشاه کنونی در زمان ساسانیان روستای خوش آب و هوای و پر از باغی بود و شاهان ساسانی از این مکان برای تفریحات خود استفاده می کردند و به نوعی پایتخت دوم شاهان ساسانی محسوب می شد.

در دوران ساسانیان؛ کرمانشاه شهر مهمی شده بود و بناهای بسیاری بخصوص در دوران خسروپرویز در آن ساخته شد. کرمانشاه تخت شاهی و پایتخت بهاری خسروپرویز شد و خسروپرویز در این مکان از پادشاهان سایر کشورها پذیرایی می کرد. همچنین بیان شده است خسروپرویز در همین تخت در کرمانشاه پذیرای فرستاده حضرت محمد (ص) بوده است و نامه وی را دریافت کرد و آن نامه را پاره کرد و دعوت پذیرش اسلام را نپذیرفت.

در سال ۶۴۰ میلادی «سعد جریر» یکی از سرداران عمر (خلیفه دوم خلفای راشدین) شهر کرمانشاه را بدون جنگ تصرف کرد اما به کلی این شهر را ویران کرد.

از اوایل قرن دوم هجری قمری مردم کرمانشاه شهر جدید را در حاشیه رود قره سو شکل دادند.

در دوران حکمرانی عباسیان بر ایران؛ کرمانشاه یکی از چهار شهر مهم عراق عجم به حساب می آمد.

در دوران سلجوقیان در قرن یازدهم میلادی (حدود ۹۰۰ سال قبل) کرمانشاه به عنوان شهر ارشد کردستان تعین گردید.

کرمانشاه در سال ۱۲۲۰ میلادی با حمله مغولان بار دیگر ویران شد ولی هلاکوخان در هنگام عبور از کرمانشاه برای حمله به بغداد مجدداً شهر کرمانشاه را تخریب کرد.

در حمله «تیمور گورکانی» معروف به «تیمور لنگ» به ایران مجدداً کرمانشاه مورد تهاجم قرار گرفت.

در دوران حکمرانی صفویان بر ایران؛ کرمانشاه نیز تحت فرمان پادشاهان صفوی بود. از آنجا که صفویان در ابتدا با عثمانیان درحال جنگ بود کرمانشاه خط مقدم جنگ شده بود و بارها بین عثمانیان و صفویان دست به دست شد ولی نهایتاً با انعقاد عهدنامه ذهاب در سال ۱۰۱۸ هجری قمری؛ کرمانشاه تا پایان دوران صفویان در آرامش بود و گامهایی در جهت ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در آن برداشته شد.

در زمان حکومت شاه اسماعیل صفوی؛ کرمانشاه به اشغال سپاهیان مراد آق قویونلو درآمد اما شاه اسماعیل با ۱۲,۰۰۰ قزلباش به جنگ وی رفت و موفق به بازپس گیری کرمانشاه شد.

شاه اسماعیل اول و جدا شدن کردستان باختر از ایران

شاه اسماعیل اول (بنیانگذار حکومت صفویان) در تبریز مذهب رسمی دولت خود را تشیع اعلام کرد درحالیکه دو سوم تبریزی ها اهل تسنن بودند. ترکهای بسیاری مثل ایلات ترک بهارلو از ایلات تشکیل دهنده قراقویونلوها؛ به شاه اسماعیل پیوسته بودند. شاه اسماعیل توانست طی مدت ۷ سال تمام ایران بزرگ (به جز مناطقی در خراسان و ارمنستان) را بعد از ۹۰۰ سال (۹۰۰ سال بعد از فروپاشی حکومت ساسانیان) فتح کند و دنبال یکپارچه کردن آنها بود. دشمنان اصلی شاه اسماعیل؛ عثمانی ها در غرب و خان های ازبک در شرق ایران بودند. شاه اسماعیل ابتدا برای مقابله با تجاوز شیبک خان راهی شرق ایران شد و توانست شیبک خان را شکست دهد. همزمان عثمانی ها از غرب به ایران یورش آوردند و شاه اسماعیل به غرب ایران لشکر کشی کرد و در جنگ چالدران با ۴۹,۰۰۰ قزلباش با ۲۰۰,۰۰۰ سرباز عثمانی جنگید و در جنگی نابرابر شکست خورد. در همین جنگ چالدران بود که کردستان باختری (کردستان کنونی ترکیه، کردستان کنونی عراق، و کردستان کنونی سوریه) از ایران جدا شد و به خاک عثمانی ها الحاق شد. شاه اسماعیل کشته شدگان جنگ چالدران را در کنار بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی به خاک سپرد از آن سپس این گورستان به «شهیدگاه» شهرت یافت.

ایل کرد قهرمانلو نیز که بهمراه چند ایل دیگر ۷۰۰ سال قبل (در دوران شاه اسماعیل اول) طی چندین مرحله از منطقه کردستان ترکیه امروزی به منطقه شمال شرقی خراسان (با محوریت قوچان) منتقل شدند تا جلوی تاخت و تازهای ترکمن ها به ایران را بگیرند که البته کردها موفق بودند و در همین مناطق به زندگی ادامه دادند.

پراکنش کردها که بخش باختر آن در جنگ چالدران (بین شاه اسماعیل اول و عثمانی ها) از ایران جدا شد و به عثمانی الحاق شد

در سال ۱۱۴۳ هجری قمری؛ سپاهیان نادرشاه افشار سپاهیان عثمانی را شکست دادند و همدان، کرمانشاهان، و آذربایجان را از وجود آنها پاکسازی کردند. در دوران نادرشاه افشار؛ تجهیزات سنگین توپخانه در شهر کرمانشاه مستقر شد تا در حمله به عثمانیان مورد استفاده قرار گیرد و به همین دلیل کرمانشاه اهمیت نظامی فراوانی پیدا کرد و بعد مرگ نادر و هرج و مرج بوجود آمده بسیاری به منظور رسیدن به قدرت قصد در کنترل گرفتن کرمانشاه را داشتند اما نهایتاً کریم خان زند بر کرمانشاه تسلط یافت.

کریم خان زند؛ «الله قلیخان زنگنه» را به حکومت کرمانشاه منصوب کرد (خاندان زنگنه از دوران ابتدایی صفویان در کرمانشاه صاحب مناصب قدرت شدند). الله قلیخان زنگنه در حکمرانی بسیار درخشید و کرمانشاه روزگار با آرامشی را سپری کرد طوریکه الله قلیخان زنگنه مدعی جانشینی کریم خان زند بعد مرگ وی شد. به همین دلیل کرمانشاه مجدداً مورد تخت تاز سپاهیان کریم خان زند شد (هنوز کریم خان زند زنده بود). در سال ۱۷۵۳ میلادی شهر کرمانشاه که در دره قره سو واقع شده بود با حمله نیروهای زندیه به طور کلی تخریب شد بطوریکه خالی از سکنه شد. از آن پس تا ۱۰ سال شهر بنام کرمانشاه وجود نداشت. در سال ۱۷۶۲ میلادی کریم خان زند مجدداً الله قلیخان زنگنه را به حکومت کرمانشاه منصوب کرد و شهر کرمانشاه این بار در دره رودخانه آبشوران احیاء شد.

کرمانشاه از جمله مناطقی بود که در ابتدای سلطنت آقا محمد خان قاجار به تصرف وی درآمد. کرمانشاه دردوران قاجار به علت قرار گرفتن در چهارراه کریدورهای منطقه مورد توجه قرار گرفت و یکی از شهرهای مهم و استراتژیک ایران محسوب می شد و توسعه بیشتری پیدا کرد. کرمانشاه در دوران قاجار به عنوان مرکز کردستان تعین گردید. در دوران قاجار؛ محمد علی میرزا دولتشاه و فرزندش محمد حسین میرزا حشمت الدوله به عنوان حاکمان کرمانشاه منصوب شدند و اینان طرح های شهری در کرمانشاه را به اجرا درآوردند و کرمانشاه امروزی را پایه گذاری کردند.

کرمانشاه در جنبش مشروطه نقش فعالی داشت.

کرمانشاه در جنگ جهانی اول برای مدتی در تصرف نیرویهای شوروی و سپس نیروهای عثمانی بود.

کرمانشاه در جنگ جهانی دوم برای مدتی در تصرف نیرویهای بریتانیا بود.

شهر کرمانشاه در جنگ ایران و عراق بارها مورد هجوم جنگنده های عراقی قرار گرفت و آسیب های فراوانی به شهر وشهرواندان کرمانشاهی وارد آمد.

فرهنگ کرمانشاه:

زبان اهالی کرمانشاه کردی و فارسی کرمانشاهی است. لهجه فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه است و از ۲۰۰ سال پیش در کرمانشاه رایج شده است. زبان لکی نیز در بین اهالی کرمانشاه رواج دارد.

عده ای از مردم کرمانشاه به زبان کردی، گویش کلهری صحبت می کنند. علاوه بر کردی کلهری دیگر گویش های کردی از جمله کردی کرمانشاهی، سنجابی، زنگنه و سورانی نیز در بین مردم کرمانشاه وجود دارد.

اکثر اهالی کرمانشاه وارثان پیروی از یکی از سه مذهب تشیع، تسنن و اهل حق (یارسان) هستند اما اکثراً شیعه ۱۲ امامی هستند.

در کرمانشاه قبل از انقلاب اسلامی تعداد قابل توجه ای یهودی در محله فیض آباد کرمانشاه زندگی می کردند اما در حال حاظر تعداد کمی یهودی در این شهر وجود دارد.