مراسم ها، جشن ها و رویدادهای مهم سالانه در ایران:
عید نوروز:
نوروز نخستین روز در سال خورشیدی است و این روز برابر با یکم فروردین و آغاز سال جدید در ایران است. ایرانیان از عهد باستان نوروز را عید می داند و آن را جشن می گیرند. خواستگاه عید نوروز در ایران باستان است زمانیکه ایرانیان مهر پرست یا میترائیسم بودند و آفتاب در این دین جایگاه ویژه ای داشت. زمان شروع این جشن ها در تاریخ مشخص نیست اما آریایی هایی که حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح از منطقه اوراسیا به فلات ایران مهاجرت کردند در پیمان نامه های میان خود به میترا سوگند می خوردند. بسیاری از جشن ها و سنن ایرانی ریشه در همین میترائیسم دارد.
به هر حال عید نوروز یک رویداد مهم در شروع هر سال خورشیدی در ایران است و مردم ایران به مدت دو هفته این رویداد را جشن می گیرند و از یک هفته قبل از شروع سال خورشیدی جدید تا سه هفته بعد از شروع عید نوروز، ایران تعطیل یا نیمه تعطیل است و مردم به میهمانی می روند و در قسمتی از این تعطیات راهی مسافرت می شوند. حجم بالایی از مسافرت ها به سواحل شمال ایران، سواحل جنوب ایران، تخت جمشید در شیراز و حرم امام رضا (ع) در مشهد است. در ایام نوروز تهران خلوت می شود و بهترین زمان برای بازدید از این کلان شهر است.
شب یلدا:
بسیاری از جشن ها و سنن ایرانی ریشه در میترائیسم دارد که به هزار سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. ایرانیان باستان اعتقاد داشتند میترا (ایزد ایرانی در مهر پرستی) در شب یلدا متولد شده است. شب یلدا بلندترین شب در طول سال خورشیدی است و از غروب ۳۰ آذر شروع می شود و تا طلوع آفتاب در روز بعد یعنی اول دی ادامه دارد. خانواده های ایرانی در شب یلدا معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه ها مخصوصاً هندوانه و انار تدارک می بینند و اهل فامیل دور هم جمع می شوند و این شب را جشن می گیرند. خانواده های سنتی معمولاً پس از خوردن شام و تنقلات، شروع به شاهنامه خوانی می کنند برخی بزرگترها نیز برای کوچکترها قصه تعریف می کنند. فال گیری با دیوان حافظ بخشی دیگر از این مراسم است. نسل امروزی در ایران معمولاً شب یلدا را فرصتی برای رقص و پایکوبی می داند و جوانان مراسم خاص خود را دارند.
چهارشنبه سوری:
چهارشنبه سوری شب آخرین چهارشنبه سال خورشیدی است و با غروب آفتاب در آخرین سه شنبه سال خورشیدی شروع می شود و تا نیمه شب ادامه خواهد داشت. چهارشنبه سوری یکی از جشن های باستانی ایرانی محسوب می شود و دقیقاً ریشه آن مشخص نیست اما چهارشنبه سوری مقدمه ای برای شروع جشن عید نوروز محسوب می شود. برافروختن آتش و پریدن از روی آتش مهمترین مشخصه اصلی چهارشنبه سوری است. در گذشته مراسمات خاص و بی خطری در چهارشنبه سوری انجام می شد اما امروزه نسل جدید برنامه های جدیدی برای چهارشنبه سوری دارند و بخشی عظیمی از جوانان این شب را فرصتی برای رقص و پایکوبی می دانند و عده قلیلی نیز در شهرهای بزرگ اقدام به منفجر کردن ترقه های کوچک و بزرگ می کنند و جو خطرناکی را در معابر و سطح شهر بوجود می آورند. در دهه های اخیر چهارشنبه سوری حجم کار بالایی را برای بیمارستان های سوختگی، آتش نشانی و پلیس بوجود می آورد. به هر حال اکثر ایرانیان در این شب آتشی روشن می کنند و از روی آن می پرند و این شب را جشن می گیرند.
سیزده به در
ایرانیان معتقدند ۱۳ فروردین هر سال باید به طبیعت بروند و در خانه نباشند از همین رو به آن سیزده به در می گویند. سیزده به در یکی از جشن های ایران باستان است که دقیقاً فلسفه آن مشخص نیست. جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی؛ «سیزده به در» را به عنوان روز طبیعت نامگذاری کرده اند.
بیان شده است ایرانیان باستان در آغاز سال جدید خورشیدی پس از ۱۲ روز جشن گرفتن و شادی کردن؛ که به یاد ۱۲ ماه سال است؛ روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای هم محسوب می شود به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت به این ترتیب رسمی بودن دوره عید نوروز را به پایان می رساندند.
در جایی دیگر گفته شده است سیزده به در سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی آپوش می باشد و از قبل از اشو زرتشت (۱۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح) مرسوم بوده است.
امروز مردم ایران برای لحظه تحویل سال در روز اول فروردین سبزه ای را در سفره خود می گذارند و در روز سیزده به در این سبزه را در طبیعت به بیرون می اندازند.
محرم و عزاداری برای امام حسین (ع):
ماه محرم اولین ماه هجری قمری مسلمانان است. به اعتقاد مسلمانان ماه محرم از جمله ماه های حرام است و جنگ در این ماه حرام محسوب می شود. ایرانیان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند و برای شیعیان، ماه محرم ماه گریه و عزاداری برای حسین بن علی (ع) است. امام حسین (ع) که سومین امام شیعیان محسوب می شود فرزند علی بن ابیطالب (ع) و فاطمه الزهرا (س) بود و در دوران خلافت امویان در همین ماه به همراه یارانش به دستور یزید بن معاویه (دومین خلیفه امویان) به شهادت رسید و سر از بدنشان جدا گردید.
۱۰ روز اول محرم برای شیعیان بسیار مهم است و بیشتر عزاداری ها در ۱۰ روز اول محرم برگزار می شود. در این ۱۰ روز روزهای ۹ و ۱۰ تاسوعا و عاشورای حسینی نام دارد و بسیار مهم هستند، بیان شده است امام حسین (ع) در ظهر عاشورا به شهادت می رسند. در ایران تاسوعا و عاشورا تعطیل رسمی است و تقریباً ۹۹% مشاغل در ایران دست از فعالیت می کشند و در این دو روز خاص همه شیعیان ایران عزاداری می کنند و حداقل به احترام عزاداری ها به فعالیت اقتصادی نمی پردازند مگر اینکه فعالیت اقتصادی آنها در حمایت و پشتیبانی از این عزاداری ها و نیازهای اساسی مردم باشد.
اگرچه اوج عزاداریها در ۱۰ روز اول محرم است و در روز ۹ و ۱۰ محرم به اوج خود می رسد اما با پایان این ده روز، عزاداریها تمام نمی شود و به مدت دو ماه ادامه پیدا می کند. ماه بعد از ماه محرم، ماه صفر است و ماه های محرم و صفر در ایران ماه های عزاداری برای امام حسین (ع) محسوب می شوند و عروسی در این ایام برگزار نمی شود.
البته بخش های قابل توجه ای از ایران اهل سنت هستند که اعتقادات شیعیان را ندارند اما به مراسم ماه محرم احترام می گذارند و با اکثریت مردم ایران همراه هستند.
در ماه محرم مراسمات و عزاداریهای خاص و دیدنی در محله ها و شهرهای مختلف ایران برگزار می شود و گردشگران بسیاری برای دیدن این مراسمات به ایران مسافرت می کنند. در ایام محرم ارائه غذای نذری و رایگان توسط مذهبی ها خیلی چشمگیر است و حجم اقتصادی این عمل خیرخواهانه بسیار بالاست. در ماه محرم مردم شیعه ایران به تهی دستان و تنگ دستان نگاه ویژه ای دارند و کمک های بسیاری را انجام می دهند.
ماه رمضان:
ماه رمضان یکی از ماه های مسلمانان است و در آن مسلمانان (همه مذاهب) از اذان صبح (۹۰ دقیقه قبل از طلوع آفتاب) تا اذان مغرب (غروب آفتاب) دست از غذا خوردن و نوشیدن آب دست می کشند و چیزی نمی خورند. خوردن و آشامیدن بدون دلیل موجه جرایم سنگینی برای یک مسلمان دارد که مسول اجرای این جرایم خود فرد است. در این ماه خوردن و آشامیدن در اجتماع ممنوع است و رستورانها و کافه ها در روز باید بسته باشند اگرچه ممکن است تخلفاتی وجود داشته باشد. معمولاً در این ایام سخت گیریهایی از طرف پلیس انجام نمی گیرد اما خود مردم بسیار معتقدند و به کسی اجازه تابو شکنی نمی دهند. مسلمانان ماه رمضان را ماه عبادت و راز و نیاز با خدا می دانند و از همین رو شب ها قرآن می خوانند و دوره های قرآن در این ماه رایج است. در میانه ماه رمضان شب های قدر وجود دارند که ایرانیان تا صبح به راز و نیاز می پردازند و با خواندن دعای جوشن کبیر و قرآن به سر گرفتن از خدا می خواهند تا سرنوشت خوبی را برای آنها در یک سال آینده رقم بزند. شهادت حضرت علی (ع) نیز در ۲۱ روز ماه رمضان است که تعطیل رسمی است و مردم به عزاداری نیز می پردازند. خوردن و آشامیدن برای مسافران (چه ایرانی و چه غیر ایرانی)، گردشگران خارجی، بیماران و کودکان و نوجوانان به سن تکلیف نرسیده آزاد است و مشکلی برای آنها وجود ندارد.
دهه فجر:
در جمهوری اسلامی ایران ۱۲ الی ۲۲ ماه بهمن را دهه فجر می نامند. در واقع امام خمینی (ر) رهبر انقلاب اسلامی ایران در روز ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۵۷ خورشیدی از تبعید به ایران بازگشت و در روز ۲۲ بهمن ماه ۱۳۵۷ ارتش شاهنشاهی اعلام بی طرفی کرد و رسماً سلطنت محمدرضا پهلوی در ایران سقوط کرد. ۲۲ بهمن ماه یک تعطیلی رسمی در جمهوری اسلامی ایران است و برنامه ها و مراسمات بسیاری در دهه فجر هر سال برگزار می شود.
اعیاد خاص:
- عید فطر (پایان ماه رمضان)
- عید غدیر خم (روزی که حضرت محمد (ص) حضرت علی (ع) را به عنوان جانشین خود معرفی می کنند)
- عید قربان (روزی که خدواند حضرت ابراهیم را آزمایش کرد و از او خواست فرزندش اسماعیل را قربانی کند و حضرت ابراهیم قصد انجام این دستور را داشت و خداوند به حضرت ابراهیم فرمود از این آزمایش سربلند بیرون آمدی و نیاز به این کار نیست. مسلمان در این روز گوسفند، گاو و شتر قربانی می کنند)
- میلاد حضرت محمد (ص) (روزی که حضرت محمد (ص) به دنیا آمدند)
- میلاد حضرت علی (ع) (روزی که حضرت علی (ع) به دنیا آمدند)
- عید مبعث (روزی که حضرت محمد (ص) به پیامبری برگزیده شد)