تبریز

درباره تبریز:

کلیات تبریز:

تبریز بزرگترین و مهمترین شهر منطقه آذربایجان ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران است. تبریز در فاصله:

• ۶۲۴ کیلومتری غرب و شمال غربی شهر تهران
• ۴۹۰ کیلومتری شمال غربی رشت
• ۴۶۸ کیلومتری شمال غربی قزوین
• ۲۹۲ کیلومتری شمال غربی زنجان
• ۲۱۶ کیلومتری غرب اردبیل
• ۱۴۶ کیلومتری شمال شرقی ارومیه
• ۱۵۱۵ کیلومتری غرب و شمال غرب مشهد
• ۱۸۰۶ کیلومتری شمال غربی بندر عباس
• ۲۳۳۴ کیلومتری شمال غربی بندر چابهار
• ۹۳۱ کیلومتری شمال غرب شهر اصفهان
• ۶۹۶ کیلومتری شمال شهر کرمانشاه
• ۵۵۲ کیلومتری شمال و شمال غربی شهر همدان
• ۴۵۲ کیلومتری شمال سنندج
• ۱۱۴۶ کیلومتری شمال غربی شهر یزد
• ۲۱۷ کیلومتری شمال مهاباد

واقع شده است.

سنگ بنای تبریز امروز به دوران اشکانیان و ساسانیان برمی گردد. تبریز در طول حکومت ۴۰۰ ساله خاندان «روادیان» و اسکان قبیله عرب «اَزد» به شکوفایی رسید.

روادیان دودمانی عرب تبار بودند که بر مُکریان و آذربایجان در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم میلادی (۱,۱۰۰ سال قبل) حکومت می کردند. بازماندگان آنها که با استحاله در جمعیت مردم منطقه از نظر زبانی و فرهنگی کُرد شدند در نیمه دوم قرن دهم و بیشتر قرن یازدهم میلادی بر مُکریان و اذربایجان و بخش هایی از ارمنستان به مرکزیت تبریز و مراغه حکمرانی می کردند.

تبریز در دوران اتابکان آذربایجان، خوارزمشاهیان، ایلخانان، چوپانیان، جلایریان، قراقویونلوها، آق قویونلوها، صفویان و قاجاریان از شهرهای مهم و پایتخت سیاسی ایران بوده است.

تبریز در دوران صفویان پنجمین شهر پر جمعیت جهان بود و جمعیتی برابر با شهر استانبول پایتخت امپراطوری عثمانی داشت.

تبریز در دوران قاجار مهمترین و پیشروترین شهر ایران بود.

در دوران انقلاب مشروطه شهر تبریز یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین شهرهای درگیر درنهضت مشروطه بود و ستارخان و باقران رهبری این نهضت را در تبریز بر عهده داشتند.

نام تبریز یک نام باستانی ایرانی است که به مرور تغیراتی در خود داشته است. در مورد ریشه نام تبریز تحلیل های مختلفی وجود دارد ولی احتمال قوی این نام به کاهش تب و گرما در این منطقه مربوط می شود.

تبریز به عنوان #شهر بدون گدا، #شهر زیرگذرها و روگذرها، #پایتخت گردشگری اسلامی در سال ۲۰۱۸، #امن ترین شهر ایران، #سالم ترین شهر ایران، #مهد سرمایه گذاری ایران، #دومین شهر صنعتی ایران، #دومین شهر دانشگاهی ایران، #دومین شهر بلند مرتیه ساز ایران، #دومین قطب علوم پزشکی ایران، #دومین شهر در جذب گردشگر سلامت در ایران، #شهر شکلاتی ایران، #قطب خودروسازی ایران، #قطب قطعه سازی ایران، #قطب تولید موتور دیزل خاورمیانه، #شهر جهانی بافت فرش، و #یکی از مهمترین شهرهای مهاجرپذیر ایران شناخته می شود.

تبریز روی کمربند گسلی آلپاید قرار گرفته است و زلزله های مهیبی را در تاریخ تجربه کرده است که مشهورترین آن زلزله ۱۷۸۰ میلادی (۱۱۵۸ خورشیدی) است که ۲۰۰,۰۰۰ کشته داشت و تبریز تبدیل به شهر ارواح شد.

دو کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان در تبریز کنسولگری فعال دارند. درگذشته روسیه، آمریکا، فرنسه، آلمان، اتریش، بریتانیا و عثمانی در تبریز کنسولگری داشتند.

تبریز بزرگترین مرکز نمایشگاه بین الملل را در ایران دارد.

تبریز دارای فرودگاه بین المللی، راه آهن، ترمینال های مسافربری بین شهری، اتوبوس تندرو، مترو و … است.

 

سوغاتی های تبریز عبارتند از:

• غذاهای سنتی (دلمه برگ مو، وفته تبریزی، کوکو)،
• شیرینی ها (آجیل، اریس، باسلوق، پشمک، خشکبار، قرابیه، نوقا)،
• صنایع دستی (سفالگری، سوزن دوزی، قلم زنی روی مس، قالی بافی، کفش دوزی، کنده کاری، گلدوزی، گلیم بافی، معرق کاری، منبت کاری، نقاشی روی سرامیک، نقره کاری، نگارگری)

 

شهرهای خواهر خوانده تبریز عبارتند از:

• استانبول، ازمیر، قونیه و ارزروم ترکیه
• هوشی مین ویتنام
• ووهان چین
• باکو جمهوری آذربایجان
• وین اتریش
• قازان روسیه
• زاگرب کرواسی
• غزه فلسطین
• موگیلف بلاروس
• خجند تاجیکستان
• کربلا عراق

 

جمعیت تبریز:

حدود ۱,۸۰۰,۰۰۰ (یک میلیون و هشتصد هزار) نفر

 

مساحت تبریز:

۲۵۰,۵۹۰ کیلومترمربع

 

تاریخچه تبریز:

مثل اکثر مناطق ایران آثاری از پیرامون شهر تبریز بدست آمده است که بیانگر قدمت حضور انسان در این منطقه دارد اما اکثر محققان معتقدند که بنیان تبریز کنونی در دوران اشکانیان و یا ساسانیان گذاشته شده است.

گفته شده احتمالاً تبریز در قرن ۴ میلادی (۱,۶۰۰ سال قبل) ویران بوده زیرا که در حملات سپاه عمر (خلیفه دوم بعد از رحلت پیامبر ص) به منطقه آذربایجان ایران؛ هدف اصلی فتح شهر اردبیل بوده است و احتمالاً تبریز قریه کوچک بوده است.

در زمان خلافت منصور عباسی (۱۳۶ الی ۱۵۸ هجری قمری) و در حدود سال ۱۳۷ هجری قمری؛ مردی به نا «رَواد» از قبیله «اَزد» از قبایل مشهور یمن در تبریز مستقر شدند و پسران او اقدام به ساختن نخستین دیوار شهر کردند. دراین زمان قصرهایی در این آبادی ساخته شد و مردم بسیاری برای اقامت به آنجا مهاجرت کردند.

متوکل عباسی پس از زمین لرزه سخت و ویرانگر تبریز در سال ۲۴۴ هجری قمری فرمان بازسازی تبریز را داد و تبریز از این پس توسعه پیدا کرد.

تبریز در زمین لرزه سال ۴۳۴ هجری قمری مجدد شدید آسیب دید.

روادیان تا سال  ۴۴۶ هجری قمری حاکمان تبریز بودند اما با روی کار آمدن سلجوقیان حکمرانی روادیان بر تبریز پایان یافت. در نوشته های تاریخی چیز زیادی از تبریز در دوران سلجوقیان ننوشته شده است.

بعد از مرگ سلطان محمود غزنوی بین پسران وی (مسعود و داوود) بر سر حکومت تبریز درگیری بوجود آمد که نهایتاً داوود پیروز شد. داوود غزنوی تبریز را مقر حکومت خود تعین نمود.

از زمان قزل ارسلان (۵۸۲ الی ۵۸۷ هجری قمری) به بعد تبریز برای همیشه پایتخت آذربایجان شد.

خوارزمشاهیان:

خوارزمشاهیان نام دودمانی ایرانی و ترک نژاد از غلامان ترکان سلجوقی بودند که در نهایت بر تخت سلطنت ایران نشستند. خوارزمشاهیان از سال ۱۰۹۸ میلادی تا ۱۲۱۹ میلادی بر ایران حکمرانی کردند و توسط چنگیزخان و فرزندش هالاکوخان مغول سرنگون شدند.  کهنه گرگانج، سمرقند، غزنی و تبریز پایتخت های خوارزمشاهیان بود. دین رسمی در دوران خوارزمشاهیان اسلام سنی و زبان رسمی زبان پارسی بود.

ایلخانان:

ایلخانان فرزندان و نوادگان چنگیزخان مغول بودند که بعد از مرگ چنگیز به ایران آمدند و بر ایران حکمرانی کردند. چنگیزخان بار اول در سال ۱۲۲۱ میلادی (۶۱۸ هجری قمری) به ایران حمله کرد اما در سال ۱۲۲۵ میلادی به مغولستان برگشت و درگذشت. در سال ۱۲۵۱ «منگو» خان بزرگ قاآن بر آن شد تا با اعزام برادرانش (هلاکوخان به ایران و قوبیلای به چین) به پیروزهای پدرش چنگیزخان ادامه دهند. هلاکوخان با فتح ایران «سلسله ایلخانان» و قوبیلای با فتح چین «سلسله یوان» را بنیانگذاری کردند. زبان رسمی ایران در زمان ایلخانیان ترکی بود و پایتخت ایلخانان مراغه، سلطانیه و تبریز بود. ایلخانان حدود ۱۰۰ سال بر ایران حکمرانی کردند. ایلخانیان قلمرو خود را از نیل تا آسیای مرکزی گسترش دادند. در دوران ایلخانان تبریز به اوج شکوفایی خود رسید. در زمان حکمرانی غازان خان اصلاحات غازانی از تبریز شروع شد. مارکو پولو؛ جهانگرد ونیزی؛ که در سال ۱۲۷۵ میلادی از تبریز عبور کرده است از آن بسیار تعریف و تمجید کرده است.

قراقویونلوها:

ترکمانان قراقویونلو یکی از طوایف ترکمانان بودند که از نیمه قرن ۸ هجری قمری (۷۸۰ تا ۸۷۴ هجری قمری) در آذربایجان و پیرامون آن صاحب قدرت شدند. ترکمانان در زمان حمله مغولان، خونه و ککاشانه خود را در حوالی دریاچه آراک ترک کرده به داخل ایران آمدند و پراکنده شدند و بعد از سرنگونی ایلخانان مغول؛ در شمال شرقی دریاچه وان با مرکزیت ارچیش به قدرت رسیدند. پایتخت قراقویونلوها تبریز، زبان رسمی حکومتشان فارسی و ترکی آذربایجانی و دین رسمی آنها اسلام بود (بر سر شیعه یا سنی بودن آنها اختلاف نظر است). قراقویونلوها حدود ۹۴ سال بر این ناحیه از ایران حکمرانی کردند.

آق قویونلوها:

آق قویونلوها سلسله ای ترکمن بودند که از سال ۱۳۷۸ میلادی تا ۱۵۰۸ میلادی بر قسمتهایی از قفقاز، شرق ترکیه و بخش هایی از ایران حکمرانی کردند. معنی لغوی آق قویونلو «صاحبان گوسفندان سفید» است. فرمانروایان آق قویونلوها برای خود از عنوان شاه ایران استفاده می کردند و خود را وارث شاهان شکوهمند اسطوره ای ایران باستان (فریدون، جمشید، کیکاووس) می دانستند. پایتخت آق قویونلوها دیاربکر و تبریز بود، دین رسمی آق قویونلوها اسلام سنی بود، زبان رسمی آق قویونلوها فارسی و ترکی آذربایجانی بود.

 

دوران شکوه تبریز در سلسله های تیموریان، قراقویونلوها و اوایل سلسه صفویان ادامه یافت. در دوران صفویان؛ شاه عباس صفوی سعی کرد دین شیعه را بر اهالی اهل سنت تبریز تحمیل کند. از طرف دیگر در زمان صفویان بین صفویان و عثمانی جنگهایی رخ داد و تبریز چند بار به اشغال عثمانی ها درآمد و مردم تبریز توسط عثمانی ها قتل عام شدند. بالاخره شاه طهماسب پایتخت صفویان را از تبریز به قزوین منتقل کرد. در زلزله سال ۱۷۲۱ میلادی حدود ۸۰,۰۰۰ تبریزی کشته شدند، در بین سالهای ۱۷۲۴ – ۱۷۲۵ میلادی حدود ۲۰۰,۰۰۰ تبریزی توسط عثمانی قتل عام شدند، در زلزله سال ۱۷۸۰ میلادی حدود ۲۰۰,۰۰۰ تبریزی دیگر کشته شدند. این حوادث وحشتناک باعث شد تبریز در اواخر قرن ۱۸ میلادی با ۳۰,۰۰۰ نفر جمعیت تبدیل به شهر ارواح شود.

در دوران قاجار بار دیگر تبریز مورد توجه شاهان قرار گرفت و رونق یافت اما ایران کوچک و کوچکتر شد. در دوران فتحعلی شاه قاجار جنگ هایی بین ایران و روسیه تزاری درگرفت و منجر به اشغال تبریز توسط روس ها در سال ۱۸۲۶ شد اما با توافق فیمابین قاجار و روسیه تزاری و دادن امتیازتی تحت عهدنامه ترکمنچای درادامه عهدنامه گلستان به دولت اشغالگر؛ تبریز مجدد در اختیار قاجار قرار گرفت.

عهدنامه گلستان:

عهدنامه گلستان در روستا گلستان در قفقاز در روز دوشنبه ۳ آبان ۱۱۹۲ خورشیدی (۱۲۲۸ هجری قمری، ۱۸۱۳ میلادی) بین فتحعلی شاه قاجار و روسها منعقد شد و بر اساس آن حق حکومت ایران بر بخش هایی از شمال دولت شاهنشاهی ایران شامل قفقاز، ارمنستان، ایالت های شرقی گرجستان، یعنی کاختی و کارتلی و بخش های غربی گرجستان یعنی آبخاز، سامگزلو (مرگالیا)، گوریا، و ایمرتی (آچوق باشی) و تمام شهرها و شهرکها و روستاهای مناطق غربی گرجستان در ساحل دریای سیاه و محال گرزویه (کورنه) شامل چچن و اینگوش امروزی از ایران سلب و به روسیه تزاری واگذار کرد. بر اساس عهدنامه گلستان حاکمیت بی چون و چرای ایران بر دریای خزر خدشه دار شد.

عهدنامه ترکمنچای:

در روز پنج شنبه اول اسفند سال ۱۲۰۶ خورشیدی (۱۲۴۳ هجری قمری، ۱۸۲۸ میلادی) فتحعلی شاه قاجار و روسیه در روستای ترکمنچای توافق کردند سه ایالت دیگر قفقاز یعنی ایروان، نخجوان و بخش های دیگری از تالش را به روس ها بدهند، حاکمیت ایران بر دریای خزر محدودتر شد، و به روس ها حق کاپیتالوسیون (قضاوت کنسولی) داده شد.

 

در دوران قاجار قبل و بعد از عهدنامه گلستان و عهدنامه ترکمنچای؛ شاهان قاجار توجه زیادی به تبریز داشتند و موقعیت استراتژیک تبریز در همسایگی عثمانی ها و روس ها در مسیر مبادلاتی ارتباطی شرق و غرب؛ باعث توسعه این شهر شد. به همین خاطر بیشتر پیشرفت ها و مظاهر تمدن نوین در سطح ایران از تبریز شروع شد. در این دوران بسیاری جنبش های فکری، تحولات اجتماعی، اقتصادی، و فنی و بسیاری از نهادهای مدنی پیش از دیگر نقاط ایران در تبریز شکل گرفت. بسیاری از اولین های تاریخ ایران مانند اولین چایخانه، اولین سینمای عمومی، اولین کودکستان، و اولین مدرسه کر و لال های ایران، ادبیات نوین، نمایشنامه نویسی به زبان فارسی و آذری و اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد در تبریز بوده است. به همین دلیل تبریز به عنوان شهر اولین ها مشهور شد.

در دوران مشروطه حوادث تلخی برای مردم تبریز اتفاق افتاد. زمانیکه نهضت مشروطه در سایر نقاط ایران توسط محمد علی شاه قاجار خاموش شده بود ستارخان و باقرخان در تبریز مقاومت کردند و تبریز توسط نیروهای دولتی برای مدتی محاطره شده که با دخالت نیروهای قزاق روسیه این محاصره شکسته شد. سپس تهران توسط مشروطه خواهان اصفهانی و گیلانی (رشت) فتح شد؛ قیامی که تبریز سرآغاز آن بود. چهار ماه پس از پیروزی جنبش مشروطه، قوای روس مجدد تبریز را اشغال کردند که این اشغالگری تا اواخر جنگ جهانی اول که شهر تبریز بین قوای دو طرف درگیر دست به دست می شد ادامه یافت.

پس از جنگ جهانی اول، با پیروزی انقلاب رسیه، نیروهای روسیه تبریز را در اسفند ۱۲۹۶تخلیه کردند و قدرت را به کمیته محلی حزب دموکرات ایران واگذار کردند. در این موقعیت عثمانی از خلاء قدرت در تبریز سوء استفاده کردند و بار دیگر تبریز توسط عثمانی ها اشغال شد. با تضعیف امپراطوری عثمانی؛ تبریز مجدد به دامن ایران بازگشت. شیخ محمد خیابانی که از سران دموکرات تبریز که توسط عثمانی ها تبعید شده بود به تبریز برگشت و دولت خودمختاری به نام دولت آزادیستان تاسیس کرد. نیروهای دولتی این دولت خودمختار تازه تاسیس را سرنگون کرد و تبریز مجدد در کنترل دولت مرکزی ایران قرار گرفت. سپس رضاخان در تهران کودتا کرد و قدرت را در ایران در دست گرفت ولی در تبریز سرگرد لاهوتی که مورد حمایت سران دموکرات بود علیه رضاخان قیام کرد که خیلی سریع توسط قزاق های رضاخان سرنگون شد.

در دوران رضاخان سیاست یک کشور یک ملت بر مردم تحمیل شد. این سیاست بر یکسان سازی کلیه امور مردم در کشور از جمله زبان، سیستم آموزشی، چاپ و نشر و… استوار بود. این قوانین باعث شد به اهالی تبریز فشار شدیدی وارد شود.

در دوران رضاخان به توسعه و مدرن سازی تبریز و آذربایجان مثل استانهای شمالی و مرکزی توجه نمی شد و آذربایجان به دو قسمت آذربایجان شرقی به مرکزیت تبریز و آذربایجان غربی به مرکزیت رضاییه؛ تقسیم شد. آذربایجان در دوران رضاخان به انبار غلات ایران مبدل گشت.

در جنگ جهانی دوم تبریز بار دیگر به اشغال قوای شوروی درآمد و رضاخان از قدرت خلع شد. پس از جنگ جهانی دوم شوروی از تخلیه تبریز سرباز زد و تلاش نمود توسط سید جعفر پیشه وری حکومتی خودمختار در تبریز تاسیس شود. اما بعد از یک سال نیروهای شوروی تبریز را ترک کردند و نیروهای ارتش وارد تبریز شدند و نیروهای دموکرات شکست خوردند و حکومت خودمختار فروپاشید.

سیاست دیوار بسته شوروی در دوران استالین باعث شد تبریز ارتباطش با دنیا غرب بسیار محدود شود.

در سالهای آخر دوران محمدرضا شاه پهلوی و سال آخر منتهی به انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ ؛ مردم تبریز اقدامات گسترده ای علیه رژیم شاهنشاهی انجام دادند و حتی تبریز را در کنترل خود گرفتند. بعد از انقلاب دموکرات ها باز کنترل تبریز را در دست گرفتند ولی با دخالت دولت مرکزی و اعزام نیروهای نظامی این غائله سریعاً در همان سال اول بعد از انقلاب ۱۳۵۷ خاتمه یافت. در واقع تبریز یک سال قبل و تا یک سال بعد از انقلاب اسلامی ایران شاهد درگیریهای مسلحانه بود.

همدان در دوران جنگ ایران و عراق مثل سایر شهرهای غرب ایران آسیب هایی دید و شهدای بسیاری در این جنگ تقدیم ایران کرد.

بعد از انقلاب اسلامی ایران و جنگ ایران و عراق؛ شهر تبریز فوق العاده توسعه پیدا کرده است به طوریکه مساحت شهر تبریز از اول انقلاب تا کنون ۵ برابر شده است. تبریز اکنون به عنوان بهترین شهر ایران و پایتخت گردشگری ایران مطرح می باشد.

 

 

اقتصاد تبریز:

تبریز یکی از بزرگترین قطب های اقتصادی ایران شده است.

فعالیتهای اقتصادی تبریز در بخش های صنایع کارخانه ای سبک و سنگین، صنایع غذایی، صنایع دستی و هنری، تجارت و خدمات متمرکز می باشد.

تبریز همچنین به عنوان پایتخت گردشگری ایران تعین شده است.

جغرافیای تبریز:

تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی، و در منتهی الیه شرق و جنوب شرق جلگه تبریز قرار گرفته است.

تبریز از شمال به کوههای پکه چین و عون بن علی، از شمال شرقی به کوههای گوزنی و بابا باغی، از شرق به گرنه پایان، و از جنوب به دامنه های رشته کوه سهند منتهی می شود. به عبارتی تبریز از شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از غرب به زمین های هموار دشت تبریز و شوره زارهای تلخه رود (آجی چای) منتهی می شود و به شکل یک چاله نسبتاً بزرگ یا جلگه بین کوهی درآمده است.

ارتفاع شهر تبریز از سطح دریا بین ۱۵۶۱ تا ۱۳۴۸ متر می باشد و شیب آن از سمت شرق به سمت غرب ارتفاع کم می کند.

تبریز دو رودخانه دارد: (۱) رود دائمی «تلخه رود» یا «آجی چای»، و (۲) رود موسمی «قوری چای» که بعد از عبور از مرکز تبریز در شمال غرب شهر به آجی چای می پیوندد.

 

آب و هوای تبریز:

آب و هوای تبریز استپی خشک با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد است.

 

فرهنگ تبریز:

اکثر ساکنان تبریز آذری (ترک های ایرانی) هستند و به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه تبریزی صحبت می کنند. ترکی آذری نیز تا حدودی تبریز رایج است. آزمایشات ژنتیکی بیانگر آن هستندکه آذری های ایران قرابت ژنتیکی نزدیکی بامردم گرجستان دارند.

تا قرن یازدهم هجری قمری زبان آذری (شاخه ای از زبانهای ایرانی) زبان رایج در صحبت های تبریزی ها بوده است.

اکثر اهالی تبریز مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند.

شهرستان های استان آذربایجان شرقی:

جاذبه های گردشگری استان آذربایجان شرقی: