قم

کلیات قم:

شهر قم از کلان شهرهای ایران است که در جنوب شهر تهران واقع شده است و مرکز استان قم محسوب می شود. شهر قم در کنار رودخانه قمرود و در دشت قم شکل گرفته است. شهر قم در گذشته به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی فراوانی بوده است و بخصوص در دوران خلافت امویان و عباسیان؛ کاروانهایی که از بغداد قصد عزیمت به مرو را داشتند از شهر استراتژیک قم عبور می کردند.

شهر قم در فاصله:

• ۱۵۸ کیلومتری جنوب تهران
• ۲۷۵ کیلومتری شمال اصفهان
• ۱۱۳ کیلومتری شمال کاشان
• ۷۷ کیلومتری شرق و جنوب شرقی ساوه
• ۲۹۴ کیلومتری شرق شهر همدان
• ۱۳۹ کیلومتری شمال شرقی اراک
• ۲۸۴ کیلومتری جنوب غربی شهر سمنان
• ۲۳۴ کیلومتری جنوب شهر قزوین
• ۹۵۳ کیلومتری غرب مشهد
• ۴۹۳ کیلومتری شمال غربی شهر یزد
• ۷۳۸ کیلومتری غرب و شمال غربی شهر طبس
• ۵۹۷ کیلومتری شرق و شمال شرقی شهر ایلام

واقع شده است.

اکثر ساکنان شهر قم، مهاجرانی از دیگر شهرهای ایران مثل زنجان، اراک، و تبریز هستند. قم یکی از مهاجرپذیرترین شهرهای ایران است و تعداد زیادی از اتباع افغانستانی، پاکستانی و عرب نیز در قم زندگی می کنند.

مهمترین لقب شهر قم که به صورت رسمی در رسانه ها مورد استفاده قرار می گیرد “پایتخت مذهبی ایران و قطب فرهنگی” است اگرچه مشهد نیز به عنوان پایتخت معنوی ایران شناخته می شود.

قم قطب دوم ادبیات کودک و نوجوان ایران، قطب تولید معارف دینی در ایران، قطب تولید علوم اسلامی، یکی از قطب های تولید مسائل دینی در ایران، یکی از قطب های انتشار کتاب در ایران، و بزرگترین قطب انتشار کتابهای دینی در خاورمیانه است.

شهر قم محل آرامگاه حضرت فاطمه معصومه (س) دختر امام موسی کاظم (ع)  و خواهر امام رضا (ع) است و از اینرو محل اقامت بسیاری از روحانیون بلندپایه شیعه شده است و بزرگترین حوزه علمیه ایران و مرکز مدیریت حوزه های علمیه ایران در این شهر قرار گرفته اند.  حوزه های علمیه قم باعث شده است به مرور زمان اتباع بسیاری از کشورهای عراق، سوریه، لبنان و افغانستان در قم ساکن شوند.

اهمیت زیارتی شهر قم در درجه اول مربوط به مرقد حضرت فاطمه معصومه (س) است و سپس به دلیل وجود مزارهای متعدد علویان و نوادگان امامان و همینطور مسجد جمکران است.

مسجد جمکران:

مسجدی در ۶ کیلومتری شهر قم به طرف جاده کاشان در نزدیکی روستای جمکران است. ساخت این مسجد به نقل از محدث نوری به فردی به نام شیخ حسن بن مثله جمکرانی مربوط می شود به گفته او که در بیداری با امام دوازدهم شیعیان؛ مهدی موعود؛ دیدار کرده و حجت ابن الحسن دستور ساخت مسجد را به وی داده است.

از زمانیکه امپراطوری عثمانی بخش های غربی ایران را تسخیر و به خاک خود الحاق کرد (و سپس خود امپراطوری عثمانی توسط انگلیسی ها و فرانسوی ها به چند کشور ترکیه، عراق، سوریه، اردن و… تقسیم شد) ایرانیها برای زیارت ۲ گزینه مهم در ایران داشتند:

(۱) حرم امام رضا (ع) در مشهد

(۲) حرم حضرت معصومه (س) در قم

لذا مشهد و قم دو شهر زیارتی پر رونق شدند ولی از آنجا که قم به شهر تهران نزدیک است و در مرکز جمعیتی ایران واقع شده است گردشگران بیشتری به آن سر می زنند.

قیام ها و شورش های متعدد قمی ها باعث شده است این شهر بارها ویران شده و مجدد آباد شود.

گفته می شود ریشه نام این شهر به واژه «کومه» به معنای اتاقک های کلبه مانندی که چوپانان برای استراحت می ساختند باز می گردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (kom) خوانده شد. قُم تلفظی عربی شده از نام «کم» است.

خاک شهر قم از نوع ماسه ای است که بیشتر حاصل رسوبات قمرود است.

شهرستان الیگودرز اکنون تامین کننده اصلی آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم روز، سلفچگان و قم است. به گفته فتاح؛ وزیر نیرو در دولت محمود احمدی نژاد؛ این آب یکی از بهترین آبهای دنیاست.

در قم خطر سیل، زلزله، خشکسالی، طوفان شن، یخبندان و سرمازدگی وجود دارد. سیل به علت عبور رودخانه قمرود از مرکز شهر، زلزله به علت وجود گسل در جنوب شهر قم، خشکسالی به علت آب و هوای کویری و سرمازدگی به علت وقوع یخبندان های شدید و طولانی در فصل زمستان.

قم بعد از تهران، رشت، و تبریز در رتبه چهارم تراکم جمعیت (۷,۲۵۷ نفر در هر کیلومترمربع) در ایران قرار دارد. به منظور توسعه شهر قم و کاستن از تراکم جمعیت در شهر قم؛ ساخت شهرکها و شهرهایی در اطراف قم همچون سلفچگان، پردیسان، شهر فرودگاهی و شهرک بزرگ سلامت خاتم در دستور کار مسولان شهری قرار گرفته است.

معروف ترین خوراک سنتی در قم آبگوشت قُنبید است آبگوشتی که با کلم محلی قم پخت می شود. گیاه قُنبید مزه ای شبیه به مزه تربچه و ظاهری شبیه به ظاهر کلم دارد.

قالی و فرش قم دارای شهرت جهانی است

قم با داشتن هنرمندان و صنعتگران مطرح در زمینه منبت کاری، اصلی ترین و بزرگترین قطب این هنر در ایران است. قدیمی ترین اثر منبت کاری ثبت شده در قم، مربوط به ۷,۰۰۰ سال پیش است.

سوغات قم عبارتند از:

• سوهان
• انگشتر
• حلوا
• انجیر
• انار
• قُنبید

مهمترین سوغات قم سوهان است که بسیار معروف است. حدود ۲,۰۰۰ الی ۲,۵۰۰ سوهان پزی و سوهان فروشی در قم وجود دارد و بیش از ۵۰۰ تن سوهان ماهیانه در قم به فروش می رسد و این محصول به کشورهای اروپایی و آسیای مرکزی صادر می شود.

شهرهای خواهر خوانده قم عبارتند از:

• کربلا عراق
• قونیه ترکیه
• بعلبک لبنان
• سانتیاگو اسپانیا
• کراچی پاکستان

 

جمعیت قم:

بیش از ۱,۲۰۰,۰۰۰ (یک میلیون و دویست هزار) نفر

 

مساحت قم:

حدود ۲۸۵ کیلومترمربع

 

تاریخچه قم:

بر اساس آثار باستانی کشف شده از قمرود؛ قدمت سکونت انسان در منطقه قم به ۱۰,۰۰۰ قبل برمی گردد و از این حیث قم یکی از نخستن مکانها روی کره زمین است که میزبان تجمعاتی از انسانهای نخستین بوده است.

بر اساس آثاری که در نزدیکی مسجد جمکران کشف و مورد بررسی قرار گرفته است قم حدود ۳,۰۰۰ قبل در قسمت شرقی محل کنونی خود قرار داشته است که با تغیر مسیر قمرود به سمت محل کنونی متمایل شده است.

برخی مورخان شهر قم را ساخته خمانی دختر بهمن می دانند و بیان می کنند شاید نام کنونی قم و نام قبلی آن کمیدان و کم که به این شهر اطلاق می شده و می شود نیز از همین ریشه بوده باشد.

از وضعیت قم در دوران ایلامی ها، آشوری ها، مادها، هخامنشیان، سلوکیان و اشکانیان اطلاعات دقیقی در دست نیست از این دوران فقط گفته شده است قم در دوران هخامنشیان شهری آباد بوده است و با حمله اسکندر مقدونی دچار ویرانی شده است.

در اسنادی آمده که زمانی پیش از ساسانیان این شهر ویران گشت و قباد ساسانی زمانیکه از جنگ با هیاطله برمی گردد دستور می دهد دوباره شهر را آباد کنند لذا در تاریخ آن دوران این شهر را به نام ویران آبادان کرد کواد (قباد) یعنی شهر ویرانی که قباد آن را آباد کرد می شناسند.

در زمان خسرو پرویز  (شاه معروف ساسانیان) هم قم شهر آبادی بود و زعفران قم در آن زمان مشهور بود.

در زمان حمله خلیفه دوم (عمر بن خطاب) به ایران، ابوموسی اشعری سپاهی را گسیل کرد تا قم را فتح کنند از آن پس قم مقصد مهاجران عرب از عراق امروزی و سپس علویان و شیعیان شد.

قم در دوران امویان و عباسیان به تدریج به پایتخت مذهبی شیعیان تبدیل شد. پس از وفات حضرت فاطمه معصومه (س) خواهر امام رضا (ع) و دفن او در قم؛ نقش محوری این شهر بین شیعیان گسترش یافت.

قمی ها در دوران امویان و عباسیان و در زمانهای حکومت هارون الرشید، مامون، معتصم، معتمد عباسی و حاکمان دیگر؛ چندین بار ضد حکومتهای وقت شورش کردند و از پرداخت مالیات سرباز زدند که در بیشتر موارد سرکوب شده و قم متحمل خسارات زیادی شد.

در زمان حکومتهای آل بویه و سلجوقیان قم رو به توسعه و پیشرفت نهاد و دوباره با حملات چندباره چنگیزخان و هلاکوخان متحمل خسارت شد اما با قدرت یافتن صفویان و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران به تدریج توسعه یافت.

حمله محمود افغان و اشرف افغان در پایان دوران صفویان باعث شد قم به محل درگیری نیروهای افغان و مردم شود شهر قم مورد تاخت و تاز افغان ها قرار گیرد.

در دوران نادرشاه افشار و زندیان به قم توجهی نشد و قم از توسعه در ان دوران بازماند.

پادشاهان قاجار توجه بیشتری به قم نشان دادند به طوریکه در زمان فتحعلیشاه قاجار شهر قم و مرقد حضرت فاطمه معصومه (س) بازسازی شد اگرچه  در همین زمان شمال ایران (کشورهای ترکمنستان، ارمنستان، آذربایجان و… کنونی) با قراردادهای ننگین ترکمنچای و گلستان از ایران جدا شد.

در جنگ جهانی اول نیروهای روسی و انگلیس به بهانه های مختلف قم را اشغال کردند. در پاییز سال ۱۲۹۴ خورشیدی نیروهای روسیه با هدف تصرف تهران وارد کرج شدند؛ به این ترتیب پایتخت مورد تهدید جدی واقع شد. نزدیک شدن نیروهای روسیه به تهران سبب مهاجرت بسیاری از طبقات مختلف مردم به قم گردید.

در دوران پهلوی، قم مرکز مبارزه علیه سیاستهای حکومت پهلوی بود. اولین جرقه های انقلاب اسلامی ایران در بهمن سال ۱۳۴۱ خورشیدی در قم رقم زده شد. امام خمینی به عنوان رهبر انقلاب ایران در قم به مخالفت با تصویب نامه انجمن های ایالتی ولایتی و همین طور اصول شش گانه انقلاب شاه و ملت و لایحه کاپیتولاسیون پرداخت.

 

اقتصاد قم:

 

جغرافیای قم:

قم به طور متوسط ۹۳۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و شیب ملایمی از طرف جنوب به طرف شمال شهر دارد بطوریکه دمای هوا در قسمت جنوبی شهر قم ۵ درجه خنک تر است.

تابستانهای قم بسیار گرم و زمستانهای قم بسیار سرد است. از نظر دمایی بهترین زمان برای سفر به شهر قم ماه های فروردین، اردیبهشت، شهریور و مهر است.

رشته کوههای زاگرس در سمت غرب و رشته کوههای البرز از سمت شمال مانع رسیدن ابرهای باران زا به قم می شوند و در سمت شرق و جنوب قم هم کویر آن را احاطه کرده است. از همین رو خشکسالیهای پیاپی عمده ویژگی آب و هوای شهر قم و استان قم در سالهای گذشته بوده است.

 

آب و هوای قم:

قم آب و هوای گرم و نیمه خشک دارد.

 

فرهنگ قم:

اکثر قمی ها مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند اگرچه تعداد بسیار کمی اقلیت زرتشتی و مسیحی نیز در این شهر وجود دارند.

زبان عموم مردم قم فارسی است که با لهجه قمی بیان می شود. البته مهاجران ساکن در قم با یکدیگر به زبان مادری نیز صحبت می کنند.

۷۰% اهالی قم فارس و ۲۰% ترک هستند و ۱۰% باقیمانده لر، شمالی، کرد، عرب، بلوچ و سایر نژادها هستند.

در نیمه شعبان جشن های مفصلی در قم برگزار می شود و در تاسوا و عاشورا نیز عزاداریهای پرشوری در قم برگزار می شود.

مردم شهر قم هر سال با تجمع در خیابان امامزاده ابراهیم و حرکت به سمت مرقد حضرت فاطمه معصومه (س) سالروز ورود ایشان به قم را گرامی می دارند. در این روز قمی ها شخصی را به عنوان موسی ابن خزرج شبیه سازی می کنند و شتر به دست او می دهند و آن شخص حضرت فاطمه معصومه (س) را به منزل شخصی خود هدایت کرده و در پایان مراسم ضریح حضرت معصومه (س) توسط مردم گلباران می شود.

اکثر زنان قمی چادری هستند و مردان نیز لباس های ساده پیراهن و شلوار پارچه ای یا تی شرت و شلوار کتان استفاده می کنند.

شهرستان های استان قم:

جاذبه های گردشگری قم: