شهر زیر زمینی اویی نوش آباد
درباره شهر زیر زمینی اویی:
شهر زیرزمینی اویی در شهر نوشآباد از بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل که در مجموعه تاریخی چاله سی شهری قرار دارد.
این مجموعه دارای قدمت ۱۵۰۰ ساله است و به دوره ساسانیان مربوط میگردد.
شهر نوشآباد پایتخت انوشیروان پادشاه ساسانی بوده است که در شمال شهر کاشان و در غرب شهر آران و بیدگل و در ۱۰ کیلومتری کاشان قرار دارد.
در واقع شهر زیرزمینی اویی؛ ساختارهای متراکم، پیچیده و گستردهای چون دالانهای باریک تودرتو و اتاقهایی با ابعاد کوچک است.
مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر نوشآباد شکل گرفته است و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شدهاست.
وسعت شهر زیرزمینی اویی به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده است و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافتهاست. این معماری در شهرنوش آباد با واژه «اویی» نامیده میشود.
غیر از ورودی اصلی؛ ارتفاع تمام قسمتهای اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است.
بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیهسوز به چشم میخورد. در بعضی قسمتها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی از اتاقها تبدیل به تاقچه جهت قراردادن اشیا میشود.
کشف این سازهها به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت پذیرفت.
برای ورود به شهر زمینی اویی؛ به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی؛ از آبانباری که مجاور این شهر زیرزمینی است استفاده میشود.
روش تهویه هوای شهر زیرزمینی نوشآباد از طریق کانالهایی بوده است که در طبقه اول آن (که به سطح زمین نزدیک است) وجود دارد.
چاههای مرتبط با طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین میشده است. این عمل در مورد چاههای قنات نیز مصداق دارد. دسترسی به این فضاها، به دلیل قرارگرفتن در زیر زمین از طریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه میسر میگردد.
موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده اند تأثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان معماری آن گذاشتهاست؛ بنابراین ورود و دسترسی به این فضاها نمیبایست به آسانی انجام می پذیرفته است. روشنایی این فضاها نیز بوسیله پیهسوزهای سفالی انجام می شده است و روغن آنها احتمالاً از دو عصارخانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه میشدهاست.
در مواقع ناامنی و پناه گرفتن در زیرزمین؛ آب مصرفی اهالی از پایابها و قناتها تأمین میشده است. علاوه بر پایابها مسیرهای اویی به گونهای می باشد که در بعضی از قسمتها به قنات مرتبط میشدهاست.
تاریخ ایجاد و استفاده از این بناها به دوران ساسانی و اوایل اسلام میرسد اما در دورانهای بعد یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده است.
شهر زیرزمینی اویی به صورت دستکن (کنده شده با دست) زیر بافت شهر نوشآباد به صورت مجموعهای از اتاقها، راهروها، چاهها و کانالهای متعددی در ۳ طبقه ایجاد شدهاست و بر دیوارههای آن آثار برخورد لبه چیز تیزی دیده میشود و با توجه به سختی جنس زمین این منطقه، باستانشناسان این فرضیه را مطرح کردهاند که وسایلی که برای حفاری استفاده شده است، باید از جنسی شبیه الماس برخوردار بوده باشد.
در دهانه هر چاهک تعدادی قلوه سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک دیده میشود که در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود می کردند یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را می داشته با سنگها که حکم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمین میکوبیدند.
اگر دشمن آتش روشن میکرد آنها با تخته سنگی که در کنار دهانه هر چاه آماده بود درب آن را میبستند، در مواقع عادی بعد از عبور از هر چاه دهانه آنرا با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود میبستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود. ساختار این راهروها به شکل گوشه قایمه ساخته شده است که هنگام وارد شدن به راهرو اگر آشنایی به آن نداشته باشید گمان میکنید که بنبست است و این هم یکی از راهکارهای فریب دشمن بودهاست.
در هنگام پناه بردن به زیر شهر؛ سربازی جلوتر از همه چراغها را روشن میکرد و سربازی هم در انتهای صف مردم آنها را خاموش میکرد تا دشمن راه را پیدا نکند، راهروها بسیار تنگ است و فقط یک نفر میتواند از آنها عبور کند در بعضی از جاها باید به صورت خم رد شد و در جاهایی هم باید به صورت سینه خیز عبور کرد. در بعضی قسمتها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شدهاست که در بعضی اتاقها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیا میشود. اتاقها با ارتفاع ۱۸۰ سانتیمتر و با ابعاد مختلف برای اسکان موقت حفاری کردهاند. در بدنه اتاقها تعدادی تاقچه مشاهده میشود. اتاقها به شکل تو در تو و با راهروهای زاویه دار که دید مستقیم را با فضای بعدی از بین میبرد، ساخته شده است. در بدنه دیوار اتاقها و در بعضی از آنها چاهکهایی مشاهده میشود که به سختی میتوان وارد آن شد. ارتفاع این چاهکها ۳ تا ۵ متر است که راه ارتباطی به طبقات بعدی است این چاهکها را هم به صورت گوشه قایمه طراحی کردند.
وسعت این اثر تاریخی که از عمق ۴ متری از سطح کوچه شروع شده است و تا عمق ۱۶ متری ادامه دارد مشخص نیست، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالی تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشتهاست و مساحت آن ۴ کیلومترمربع تخمین زده شده است.
راههای ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده که هر کس قصد ورود به فضاها را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حرکت کند که قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر میرساند و این ساختار دفاعی بهگونهای است که تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم میکند.
آدرس شهر زیرزمینی اویی:
ایران، اصفهان، آران و بیدگل، نوش آباد، شهر زیر زمینی اویی