بروجرد
درباره بروجرد:
بُروجـِرد؛ با جمعیتی حدود ۲۳۵ هزار نفر؛ دومین شهر پرجمعیت استان لرستان ایران است. بُروجـِرد در فاصله:
- ۴۰۰ کیلومتری جنوب غربی تهران،
- ۲۴۷ کیلومتری جنوب غرب شهر قم،
- ۱۱۲ کیلومتری غرب اراک،
- ۵۸ کیلومتری جنوب شرقی نهاوند،
- ۵۶ کیلومتری جنوب ملایر،
- ۱۳۷ کیلومتری جنوب شهر همدان،
- ۱۶۶ کیلومتری جنوب شرقی کنگاور،
- ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر کرمانشاه،
- ۳۷۰ کیلومتری شرق شهر اسلام،
- ۱۰۸ کیلومتری شمال خرم آباد،
- ۵۷۸ کیلومتری شرق بغداد، و
- ۶۸۰ کیلومتری شرق و شمال شرقی کربلا
واقع شده است.
شهر بُروجـِرد در شمال دشتی حاصلخیز به نام سیلاخور در دامنه بلندترین دیواره زاگرس در ارتفاع حدود ۱۵۶۰ متری از سطح دریا شکل گرفته است. بروجرد از ۳ جهت شرق، شمال و غرب به کوه منتهی می شود و تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است که دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته است.
«قله گرین» با ارتفاع ۳۶۲۳ متر از سطح دریا در غرب شهر بروجرد و «کوه میشپرور» با ارتفاع ۳۵۰۰ متر از سطح دریا در جنوب غربی شهر بروجرد مرتفع ترین و دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر از سطح دریا کم ارتفاع ترین نقطه بروجرد هستند.
شهر بروجرد و مناطق پیرامون آن به دلیل قرارگیری بر روی گسل سراسری زاگرس، زلزله خیز است.
بروجرد دارای آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. به باور بسیاری از کارشناسان؛ آب و هوای شهرستان بروجرد، اقلیم این شهرستان و طول و عرض جغرافیایی آن هم عرض بسیاری از نقاط کشورهای اروپایی است.
زبان و لهجه اهالی بروجرد لری با گویش خاص بروجردی است.
اکثر اهالی بروجرد مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند. البته تعداد اندکی ارمنی و یهودی در این شهر سکونت دارند.
ساختار شهری فعلی بروجرد به دو بخش تاریخی و مدرن قابل تفکیک است.
تا اوایل دوره پهلوی، دور شهر بروجرد حصاری طولانی وجود داشت و خندقی نیز در اطراف آن حفر شده بود.
بافت تاریخی شهر بروجرد وسعت زیادی دارد و بازار بزرگ، چندین مسجد و خانه تاریخی در این بخش وجود دارند.
کسب و کار اهالی بروجرد مبتنی بر داد و ستد منطقه ای و فرامنطقه ای، خرده فروشی، کشاورزی و دامپروری، خدمات اداری و دولتی و نیز تولید محصولات صنعتی و معدنی است.
حدوداً بین ۳۷% تا ۶۰% از مجموع صنایع استان لرستان در شهر بروجرد قرار دارند به همین دلیل بروجرد قطب اصلی صنعت در لرستان محسوب می شود.
بروجرد بر سر شاهراه «تهران-بندر امام خمینی» قرار دارد و در این مسیر، در حد فاصل دو شهر اراک و خرمآباد قرار گرفته است. این موقعیت ارتباطی در اقتصاد و گردشگری شهر نیز مؤثر است.
گروهی از کاسی ها در هزاره سوم پیش از میلاد (حدود ۵,۰۰۰ سال قبل) در مناطق کوهستانی لرستان مستقر شدند. بروجرد به عنوان ناحیه واسط لرستان و همدان (هگمتانه سابق)، ناحیه مرزی بین دو تمدن کاسی ها و مادها بوده است اما با قدرت گرفتن بیشتر مادها (مادها اولین حکومت یکپارچه شاهنشاهی ایران را به پایتختی هگمتانه تاسیس نمودند)، بروجرد منطقه ای از سرزمین مادها به حساب می آمده است. بروجرد و مناطق پیرامون آن از دوره مادها به این سو، به خاطر مراتع فراوان، پرورشگاه و مراکز تولید و چرای اسب بودند و از این جهت نیز برای حکومتها اهمیت داشتند.
قطعاً بروجرد از شهرهای باستانی ایران بوده است و برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می دهند اما شواهد کافی در مورد شهر بودن آن تنها از دوران ساسانیان وجود دارد. بروجرد یکی از پایگاه های نظامی ساسانیان به هنگام حمله عمر بن خطاب (خلیفه دوم بعد از رحلت پیامبر ص) به ایران و جنگ نهاوند بوده است.
جنگ نهاوند
بروجرد همیشه به عنوان شهری برجسته و استراتژیک در طول تاریخ مطرح بوده است و مرکز ایالتی بود که استان خوزستان و لرستان کنونی را شامل می شده است.
سلسله اشکانیان و ساسانیان اسامی شهرها را بیشتر با پسوند «گرد» نامگذاری می کردند که به معنای شهر بوده است همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عدهای نام درست بروجرد را «ویروگرد» دانسته اند که به معنای شهر ساخته شده توسط ویرو؛ شاهزاده اشکانی؛ است. کوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یادآور اسامی شاهان اشکانی است.
اما برخی دیگر، بروجرد را «پیروزگرد» دانسته اند و آن را به فیروز ساسانی منتسب می کنند. در ناحیه بروجرد به ویژه در دشت سیلاخور، تعداد زیادی تپه های باستانی و تاریخی وجود دارد که از دورهای پیش از تاریخ تا قرن معاصر آباد بودند. اشکانیان که با غلبه بر سلوکیان (سلوکوس یکی از سرداران برجسته اسکندر مقدونی بود که بعد از مرگ اسکندر منطقه ایران سهم وی شد) ۴۷۰ سال امپراطوری ایران را شکل داده و حکومت کردند در غرب ایران در ناحیه کرمانشاه، هگمتانه (همدان) و بروجرد شهرهایی ساختند و از میان قلعه های نظامی متعدد منطقه سیلاخور، قلعه بروجرد را مورد توجه ویژه قرار دادند و آن را به شهر تبدیل کردند.
به دلایل مختلف باید نخستین دوره رونقگیری بروجرد به عنوان یک شهر را در دوره اشکانیان جستجو کرد و پیش از آن، بروجرد بیشتر در قالب یک قلعه با اهمیت نظامی و ارتباطی بر سر راه هگمتانه بوده است.
به منظور روشن تر شدن زمانبندی های تاریخ در دوران باستان | ترتیب حکومتهای حاکم بر منطقه ایران به قرار زیر بود:
- عیلامی ها
- عاشوری ها (عاشوری ها یهودیان را به اسارات و کنیزی گرفته بودند و آنها را دربند کرده بودند)
- مادها (مادها نخستین حکومت پادشاهی ایران بودند که هگمتانه پایتخت آنها بود. هووخشتره مشهورترین پادشاه مادها بود که آرامگاه وی در کوههای سلیمانیه عراق کنونی قرار دارد. هووخشتره دایی یا پدربزرگ مادری کوروش کبیر بود)
- هخامنشیان (کوروش کبیر خلق کننده سلسله هخامنشیان بود اگرچه خود کورورش سلطنتی زندگی نمی کرد. از زمان داریوش بزرگ هخامشیان یک شاهنشاهی بزرگ شد و ساهت شهر پرسه (تخت جمشید کنونی) شروع شد. سلسله هخامنشیان با داریوش سوم در حمله اسکندر مقدونی به پایان رسید)
- حمله اسکندر مقدنی (شکل گیری بزرگترین امپراطوری تاریخ بشر به پایتختی بابل)
- سلوکیان (سلوکوس یکی از سرداران اسکندر بود که بعد از مرگ وی توانست حکومتش بر منطقه ایران را تثبیت کند)
- اشکانیان
- ساسانیان (اردشیر پاپکان با شکست دادن اردوان پنجم سلسله اشکانیان را بعد از حدود ۵۰۰ سال منقرض کرد و سلسله ساسانیان را تاسیس کرد)
- حمله عمر بن خطاب (دومین خلیفه بعد از رحلت پیامبر (ص). در جنگ نهاوند یزگرد سوم از سپاهیان فرستاده عمر شکست سخت. شکست نهاوند به فتح الفتوح معروف شد چون لشکریان عمر توانستند از نهاوند به همه مناطق مرکزی و شرقی ایران دسترسی پیدا کردند)
- امویان (با قیام ابومسلم خراسانی که به تحریک عباسیون انجام شد؛ مروان آخرین خلیفه امویان از ابومسلم شکست خورد و عباسیون بر تخت حکومت نشستند)
- عباسیون (عباسیون توسط ابومسلم خراسانی به حکومت رسیدند اما دستور قتل ابومسلم را صادر کردند. خرمدینان از اردبیل به رهبری بابک خرمدین، کشته شدن ابومسلم را منکر شدند و علیه عباسیون قیام کردند و آذربایجان را به مدت ۲۰ سال برای آنان نا امن کردند)
در تقسیمات باستانی ایران، بروجرد و نهاوند دو نقطه شهری ماه نهاوند از توابع پهله از سرزمین ماد بودند. پهله یا پهلو نام سرزمینی وسیع در غرب ایران بود که بیشتر شهرها و نواحی زاگرس فعلی را فرا میگرفت.
ایالت پهله در زمان ساسانیان به این نام نهاده شده و واژه «پهلوی» به مردم، زبان و خط مربوط به پهله اشاره میکند.
مرداویج از منطقه گیلان امروزی در اوایل قرن چهارم هجری قمری علیه حکومت عباسیان قیام کرد و بر امپراطوری عباسیان در مناطق ایرانی خاتمه داد. مردآویج در سال ۳۱۶ هجری قمری بروجرد را به تصرف خود درآورد.
بعد از ساسانیان حکومتی ایرانی که همه سرزمین ایران را دربر بگیرد شکل نگرفت تا اینکه صفویان بعد از ۹۰۰ سال بعد از ساسانیان یک حکومت ایرانی تقریباً در اکثر سرزمین ایران شکل داد اگرچه کردستان باختر (کردستان ترکیه کنونی، کردستان سوریه کنونی، و کردستان عراق کنونی) در دوران شاه اسماعیل اول در جنگ چالدران از سرزمین ایران جدا شد و به عثمانی الحاق شد.
حسنویه ۳۲ سال پس از مرآویج بر بروجرد مسلط شد و حکومت محلی خود را در منطقه بروجرد، نهاوند، و شاپورخواست را شکل داد. از این زمان به بعد بروجرد همانند بسیاری از شهرهای ایران حاکمان کوچک و بزرگ بسیاری به خود دید. خوارزمشاهیان، مغولان (ایلخانیان)، صفویان، عثمانی ها، و قاجار ازجمله حکومتهای مهمی هستند که در ادامه تاریخ در بروجرد مستقر شدند.
بروجرد در دوران قاجاریان به صورت یک ولایت مستقل یا با عنوان ولایت بروجرد و لرستان اداره می شد. حسامالسلطنه فرزند فتحعلیشاه در ۱۲۴۲ هجری قمری حکمرانی بروجرد، لرستان و خوزستان را بدست آورد و بروجرد را مرکز حکمرانی خود قرار داد. پس از وی، در سال ۱۳۱۸ هجری قمری حکمرانی بروجرد، لرستان، خوزستان و بختیاری و ایلات و قشون مناطق مذکور به ابوالفتح میرزا سالارالدوله سپرده شد.
بروجرد در دوره معاصر در تقسیمات کشوری جایگاه متعددی داشته است و تعداد استانهای ایران دائم در حال تغییر و تحول بوده است و نهایتاً در سال ۱۳۲۶ خورشید بروجرد به عنوان یکی از توابع خرمآباد تعین می شود و در سال ۱۳۲۸ خود به عنوان یک شهرستان ارتقاء پیدا میکند.
در دوران جنگ ایران و عراق بروجرد پذیرای جمعیت زیادی از جنگ زدگان خوزستانی شد و همچنین بارها مورد بمباران هوایی بعثی های عراق قرار گرفت.
مهمترین جاذبه های گردشگری بروجرد عبارتند از:
(۱)آرامگاه امامزاده جعفر،
(۲) مسجد سلطانی،
(۳) مسجد جامع بروجرد،
(۴) خانه حاتمی،
(۵) بقعه شاه زواریون بروجرد،
(۶) تکیه موثقی،
(۷) پل قلعه حاتم،
(۸) قلعه رومیان بروجرد،
(۹) بازار بروجرد،
(۱۰) مجموعه تاریخی طباطبائی ها،
(۱۱) امامزاده قاسم،
(۱۲) تپه قرق،
(۱۳) قلعه یزدگرد،
(۱۴) گردشگاه چغا،
(۱۵) گردشگاه گل دشت،
(۱۶) تالاب بیشه دالان،
(۱۷) قله ها، بیشه ها و دامنه های کوه گرین، قله ولاش،
(۱۸) سرآب کرتول،
(۱۹) روستای ونایی،
(۲۰) تنگه کپرگه،
(۲۱) چنارستان و آبسرده.
شهر بروجرد با احتساب باغهای اطراف، دارای ۶٫۵ میلیون مترمربع فضای سبز است که ۳ میلیون مترمربع آن را باغهای حاشیه شهر تشکیل میدهند. سرانه فضای سبز در این شهر ۴٫۱۶ متر مربع است.
در بروجرد بیش از ۱۰۰ پارک شهری و محله ای وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
(۱) پارک بانوان بروجرد،
(۲) بوستان فدک و باغ پرندگان بروجرد،
(۳) بوستان سماور (شهید بهشتی)،
(۴) پارک مادر،
(۵) پارک جنگلی شهید بهشتی به مساحت ۶۰ هکتار در شمال شهر بروجرد،
(۶) پارک بهار،
(۷) پارک یادبود،
(۸) پارک معلم،
(۹) پارک صفا (صامتیه)،
(۱۰) پارک وحدت،
(۱۱) پارک سعدی،
(۱۲) پارک امام رضا (ع)،
(۱۳) پارک ایثار، و
(۱۴) پارک اندیشه در جنوب شهرک اندیشه.
بروجرد مهد سماور
بروجرد مهد تولید سماور در ایران است و در میدانی از شهر سماور بزرگی نصب شده است.
معروفترین صنایع دستی بروجرد عبارتند از:
(۱) قالیبافی
(۲) قالیچه بافی و
(۳) ورشو سازی.
غذاهای بروجرد:
از جمله غذاهایی که منحصراً در بروجرد طبخ میگردند عبارتند از:
- آش ورکوآز،
- آش بنسور،
- آش ماسوا،
- آش ترخینه،
- آش سیب،
- آش بادنجان،
- آش خیارشنگ (خیار چنبر)،
- آش آبغوره،
- آش آلو،
- گله ریزه و
- آش عدس
غذاهای زیر علیرغم تشابه از نظر اسم، دارای تفاوتهای بسیاری از نظر دستور پخت و مواد اولیه در بروجرد با همنامان خود در سایر نقاط ایران میباشند:
- گوشت آو (اشکنه بروجردی)،
- حلیم بروجردی،
- دلمه برگ مو بروجرد،
- شامی کباب بروجردی،
- خورشت قیمه بروجردی
آدرس شهر بروجرد لرستان:
(۱) ایران، تهران، قم، اراک، بروجرد.
(۲) ایران، خرم آباد، بروجرد