مجموعه گنجعلی خان کرمان
درباره مجموعه گنجعلی خان کرمان:
گنجعلی خان حکام کرمان در زمان شاه عباس صفوی بود و در جهت آبادی و رونق کرمان بناهای زیادی بنا کرد. شاخصترین اقدامات عمرانی گنجعلی خان عبارتند از:
(۱) مجموعه گنجعلی خان در داخل شهر کرمان،
(۲) رباط زین الدین یا کاروانسرای گنجعلی خان در راه یزد کرمان،
(۳) حوض خان در راه کرمان مشهد، و
(۴) تعدادی قنات در شهر کرمان.
مجموعه مشهور گنجعلی خان با ۱۱ هزار مترمربع مساحت در مرکز شهر قدیم کرمان و در کنار بازار بزرگ کرمان ساخته شده است. قسمتهای مختلف مجموعه گنجعلی خان عبارتند از:
(۱) میدان گنجعلی خان،
(۲) بازار گنجعلی خان،
(۳) حمام گنجعلی خان،
(۴) ضرابخانه گنجعلی خان،
(۵) مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان، و
(۶) آب انبار گنجعلی خان.
میدان گنجعلی خان کرمان:
میدان گنجعلی خان میدانی در حاشیه بازار بزرگ کرمان واقع شده است و همانند میدانهای نقش جهان در اصفهان یا امیرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گرد آورده است.
در ۳ ضلع میدان گنجعلی خان بازار وجود دارد و در یک ضلع دیگرش سرای گنجعلی خان قرار دارد.
وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق، این مجموعه به هم تنیده را کامل کرده است.
طاق نماهای آجری، کاشیکاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبایی میدان گنجعلی خان افزوده اند.
بازار گنجعلی خان:
بازار گنجعلی خان بین بازار چهارسوق و بازار اختیاری خود به عنوان بخشی از بازار بزرگ کرمان نیز محسوب می شود و در بخش جنوبی میدان گنجعلی خان قرار گرفته است.
سمت راست بازار گنجعلی خان؛ حمام تاریخی و زیبای گنجعلی خان و ۱۸ باب مغازه قرار دارند و در سمت چپ آن طاق نماهایی طراحی شده است که منظره زیبایی را نشان می دهند.
طول بازار گنجعلی خان حدود ۹۳ متر و عرض آن ۷۵ متر است و ۷۵ هزار مترمربع مساحت دارد.
در انتهای بازار گنجعلی خان بازار زرگری قرار دارد که به قیصریه معروف است.
مسجد گنجعلی خان کرمان:
مسجد گنجعلی خان در ضلع شمال شرقی میدان گنجعلی خان کرمان قرار دارد و به نظر میرسد که نمازخانه کاروانسرای بزرگ مجموعه یا مدرسه مجاور بوده است.
بنای مسجد گنجعلی خان، کوچک و مشتمل بر شبستانی به ابعاد ۵×۲۵ متر و ایوان ورودی است.
نمای ایوان مسجد گنجعلی خان، ساده است و بر روی پوشش آن، طرح هایی هندسی روی گچ کشیده اند. کف ایوان سنگی است و بر بالای در چوبی آن، کتیبه ای سنگی با این عبارات نصب شده است:
“شکر که از دولت شاه عباس شاه آنکه جهان گشت ز عدلش بهشت گنجعلی خان شده در سبع و الف بانی این مسجد طاعت سرشت”.
بعد از ورودی ایوان، راهروی باریک و تاریک با پوشش کوتاه و بعد از آن فضای گنبددار شبستان قرار گرفته است. در این شبستان، به کمک ۲ ستون، بالکن یا رواقی در یک ضلع برپا داشته اند که از طریق پلکانی میتوان به آن راه یافت. پوشش گنبدی مسجد گنجعلی خان دارای ۱۲ نورگیر است.
در ضلع قبله مسجد گنجعلی خان، محرابی تعبیه و در میانه آن، لوح مرمرین بزرگی با نقش گلدان نصب شده است.
تزیینات شبستان مسجد گنجعلی خان مشتمل بر نقاشی، گچبری، مقرنس کاری و کاربندی است.
مسجد گنجعلی خان تعمیر و مرمت شده است و امروزه تنها جهت بازدید علاقهمندان مورد استفاده است و در آن نماز برگزار نمی شود.
حمام گنجعلی خان| موزه مردم شناسی کرمان:
بر سردر حمام گنجعلی خان، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده است که مصرع آخر چنین است:
“کسی نداده نشان در جهان چنین حمام“.
حمام گنجعلی خان در حال حاظر موزه مردم شناسی کرمان است.
مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان | دانشکده هنر دانشگاه باهنر کرمان:
مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان یکی از حوزه های علمیه مشهور کرمان است.
این بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان قرار دارد و روزگاری مدرسه ای پر رونق بود و بعدها به کاروانسرا تبدیل شد.
بر اساس منابع موجود آقا محمدخان قاجار یکبار این مدرسه را تخریب کرد.
در حال حاضر مدرسه گنجعلی خان تبدیل به دانشکده هنر دانشگاه باهنر کرمان شده است.
ضرابخانه گنجعلی خان | موزه سکه کرمان:
ضرابخانه گنجعلی خان در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان واقع شده است.
تزئینات داخلی ضرابخانه گنجعلی خان گچ بری به شکل آجر کاذب است. بند آجرها به رنگ اخرایی است.
ضرابخانه گنجعلی خان گنبدی بلند دارد که رأس آن کلاه فرنگی است به نحوی که بخشی از نور داخل را تأمین میکند.
پلان بنا مربع شکل است و ۴ ایوان و ۴ غرفه در اطراف دارد. قوسها تیزه دار و طاق نما ضربی است.
در کف بنا و در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی این مکان می افزاید.
سردر ضرابخانه گنجعلی خان کاملاً ساده و تزئین آن آجرکاری گچی است.
در زمان تعمیر بنا تعدادی سکه مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه است.
ضرابخانه گنجعلی خان از سال ۱۳۷۰ خورشیدی همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه مورد بهره برداری قرار گرفت.
سکه های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان، ساسانیان، عرب ساسانی، اموی، عباسی، گورکانی، تیموری، آل مظفر، آل مکرم، آق قویونلو، قراقویونلو، ایلخانی، صفوی، افشار، افغان ها، زندیه، قاجار، پهلوی و همچنین اسکناس هایی از قاجار و پهلوی در موزه سکه کرمان وجود دارد.
آب انبار گنجعلی خان:
گنجعلی خان آب انبار را به اسم پسر خود علیمردان خان نامید. برنامه ایی وجود دارد تا از آب انبار گنجعلی خان به عنوان موزه مس استفاده شود.
آدرس مجموعه گنجعلی خان کرمان:
ایران، شهر کرمان، بازار بزرگ کرمان، میدان گنجعلی خان، مجموعه گنجعلی خان کرمان